Reklamy
Artyku³
Zenon Waldemar Dudek
Karol Gustaw Jung - my¶liciel prze³omu
Twórczo¶æ Junga jest bogata i zró¿nicowana, jak ca³e jego d³ugie i burzliwe ¿ycie. Jego dzie³o zapisa³o siê w wielu dziedzinach wiedzy - od psychologii, psychiatrii i psychoterapii, przez badania nad religi±, kultur± Orientu, mitologi± ró¿nych kultur, wspó³czesn± literatur±, malarstwem, filmem, po analizy z pogranicza filozofii, teologii, socjologii kultury i antropologii. Jung interesowa³ siê zjawiskami pomijanymi przez oficjaln± naukê - parapsychologi±, alchemi±, okultyzmem, astrologi±, wspó³czesnymi zjawiskami parareligijnymi (UFO). By³ wytrawnym znawc± tekstów gnostyckich. Podró¿owa³ w ró¿ne rejony ¶wiata, konfrontuj±c w³asn± wiedzê psychologiczn± z ¿ywymi kulturami globu (Afryka, Ameryka Pó³nocna, Ameryka ¦rodkowa). Studiowa³ wa¿ne teksty Chin, Indii, wczesnego chrze¶cijañstwa. Zainspirowa³ wiele nurtów w psychologii i psychoterapii ukierunkowanych na zasoby indywidualne, aktywno¶æ twórcz±, pozytywn± moc wyobra¼ni. W swoich analizach uwzglêdnia³ wymiar duchowy, potrzeby religijne i symbole kulturowe. Zaadaptowa³ dla potrzeb psychologii i psychoterapii staro¿ytne i ¶redniowieczne wyobra¿enia mówi±ce o regu³ach indywidualnego rozwoju cz³owieka
Jung zapisa³ siê swym dorobkiem na granicy kilku dziedzin humanistycznych, a jego idee oddzia³ywa³y i oddzia³uj± tak¿e na nauki przyrodnicze (m.in. zbli¿enie mechaniki kwantowej i psychologii). Trudno byæ znawc± ca³o¶ci dorobku Junga. Pomijanie lub niekorzystne oceny dzie³a Junga wynikaj± najczê¶ciej z redukcyjnego podej¶cia do niektórych obszarów zainteresowañ szwajcarskiego my¶liciela. Koncentruj±c siê np. na dorobku Junga z drugiej po³owy ¿ycia, wielu pomija podstawowe wykszta³cenie Junga (psychiatra, asystent Eugena Bleulera w szpitalu Burghölzli), a nawet wieloletni± praktykê psychoterapeutyczn± (zwi±zki z ruchem psychoanalitycznym i wspó³praca z Freudem), sta¿e, jakie odbywa³ w Pary¿u (Salpetriere, 1903), poznaj±c teorie wybitnych psychiatrów francuskich (np. P. Janeta, ucznia J. Charcota). Nie docenia siê d³ugoletniej pracy Junga nad sprecyzowaniem odrêbno¶ci w³asnego kierunku psychologicznego (psychologia kompleksów, a pó¼niej psychologia analityczna). Mimo ¿e konsekwentnie uwa¿a³ siebie za empiryka i stara³ siê utrzymaæ dystans do przedmiotu swoich obszernych badañ (Jung by³ twórc± eksperymentu skojarzeniowego pozwalaj±cego wykrywaæ ukryte kompleksy psychiczne), wielu zawê¿a jego rolê w my¶li XX wieku do wybranych kwestii, podkre¶laj±c tylko jeden rys jego dzia³alno¶ci lub w ogóle zaprzeczaj±c jego twórczemu wp³ywowi na wspó³czesn± psychologiê, psychoterapiê czy antropologiê.
Przyk³adem niedoceniania wk³adu Junga w rozwój wspó³czesnej my¶li humanistycznej mo¿e byæ traktowanie ca³o¶ci jego dorobku jako fragmentu psychoanalizy ("uczeñ Freuda"), kwalifikowanie jego wk³adu w rozwój wspó³czesnej antropologii do kategorii ezoterycznej gnozy ("gnoza XX wieku") albo w ogóle odmawianie mu statusu psychiatry, psychologa i systematycznego badacza psychiki poprzez eksponowanie pejoratywnych okre¶leñ dla jego antropologicznych zainteresowañ ("guru New Age", "prorok", "teolog", "twórca mitologii"). Takie podej¶cie do dzie³a Junga popularyzowane jest tak¿e w Polsce, co odzwierciedla, ale chyba w wiêkszym stopniu ni¿ na Zachodzie, nieadekwatn± jeszcze wiedzê o ca³o¶ci my¶li Junga jako propozycji nowej, integralnej psychologii i integralnej antropologii cz³owieka prze³omu wieków i tysi±cleci.
W porównaniu do niekwestionowanego uznania dla dzie³a Freuda, licz±ce siê aspekty intelektualnych dokonañ Junga czekaj± jeszcze na rozpoznanie. Jego wizje cz³owieka i kultury, obejmuj±ce g³êbie psychiki i aktualnych procesów kulturowych, siêgaj±ce zarówno w g³±b tradycji i historii spo³eczeñstw i cywilizacji, jak te¿ w przysz³o¶æ spodziewanych przemian, w wielu punktach wy³amuj± siê z rutynowych kwalifikacji. Na pewno nie przystaj± do roli lekarza, którego horyzonty s± zawê¿one do my¶lenia kategoriami biologicznymi i biochemicznymi. Nie pasuj± do obrazu statystycznego psychologa, psychiatry, psychoanalityka czy statystycznego naukowca.
Jung znalaz³ interlokutorów i sprzymierzeñców w gronie wybitnych antropologów, psychologów i twórców XX wieku. Pierwszym wielkim psychologiem, który odkry³ Junga, pomijaj±c uznanie ze strony Bleulera w klinice Burghölzli, by³ niew±tpliwie Zygmunt Freud. I choæ ich burzliwie rozpoczêta znajomo¶æ (¼ród³a mówi± o pierwszej wielogodzinnej rozmowie tych psychoanalityków przerywanej tylko na posi³ki) zakoñczy³a siê g³uchym milczeniem, okres ich wspó³pracy na pewno wniós³ wiele dobrego dla poszerzenia wiedzy psychologicznej w dwudziestym wieku.
Dzie³o Junga, obejmuj±ce w swej zasadniczej masie 20 tomów Dzie³ Zebranych (Gesammelte Werke), wykracza poza wspó³czesne rozumienie nauki. Id±c ¶ladami Freuda, Jung wkroczy³ z metodami g³êbinowej analizy psychologicznej na terytorium religii i kultury. Z drugiej strony zmieni³ status psychologii i ca³ego systemu nauki. Jung zderzy³ siê w swoich koncepcjach z przes±dem naukowym panuj±cym od kilku wieków w kulturze Zachodu, ¿e nauka, badaj±c rzeczywisto¶æ zza szklanej szyby intelektu, najlepiej i najtrafniej dostrzega i opisuje prawdê i rzeczywisto¶æ. Ten dominuj±cy pogl±d, jeden z wielu mitów, umo¿liwia rzetelne wprawdzie ujmowanie, ale tylko wybranego, materialno-przedmiotowego aspektu ¿ycia. ¦wiat cz³owieka i tworzonej przez niego kultury potrzebuje obrazów, symboli, mitów i wierzeñ. Subiektywnie odczuwana i prze¿ywana prawda symboli domaga siê uznania ich empirycznej faktyczno¶ci. Nasz ¶wiat - na potrzeby nauki - zapomina o realno¶ci podmiotu i realno¶ci duszy. Podmiot obecny w prze¿yciu artystycznym, religijnym, duchowym manifestuje siê w realno¶ci faktów psychicznych, które nie mog± zostaæ wy³±czone aktem poznawczym w absolutnym stopniu. A wiêc ów subiektywny element, wyra¿ony w psychologicznej kategorii uczucia, a tak¿e zupe³nie irracjonalny i ledwie postrzegalny sk³adnik intuicji i wyobra¿eñ pierwotnych, nie mo¿e zostaæ pominiêty, je¶li chcemy mówiæ o badaniu ca³ej rzeczywisto¶ci, w której uczestniczy czy w któr± zaanga¿owany jest cz³owiek.
Psychologia Junga, zw³aszcza jego koncepcja typów psychicznych, archetypów i synchroniczno¶ci, wprowadza nowe perspektywy w analizie kultury, rozwoju indywidualnej osobowo¶ci - rzuca nowe ¶wiat³o na kwestiê ¿ycia wewnêtrznego, opisywanego i badanego od staro¿ytno¶ci przez filozofów i mistyków ró¿nych tradycji.
Z racji rozleg³o¶ci zainteresowañ Junga i ze wzglêdu na z³o¿ono¶æ jego osobowo¶ci, nie jest ³atwo wybraæ z biografii szwajcarskiego badacza takie elementy, które mog± dostatecznie adekwatnie przybli¿yæ jego postaæ i ukazaæ mo¿liwie czytelnie jego ¿ycie, osobowo¶æ i osobê. Nawet pow¶ci±gliwa ocena twórczo¶ci i dokonañ Junga mo¿e zostaæ tak jednostronnie, subiektywnie odczytana, ¿e podchodz±c do referowania jego biografii, nale¿y zastrzec siê, zreszt± w duchu jego pogl±dów, ¿e jest to biografia subiektywna. Takie zastrze¿enie jest niezbêdne po to, aby uzasadniæ niedostateczno¶æ i fragmentaryczno¶æ opisu i zrównowa¿yæ obiektywn± i subiektywn± stronê biografii. Do zaprezentowania tej biografii upowa¿nia, a nawet zobowi±zuje mnie wieloletnie zainteresowanie dziedzinami wiedzy, na terenie których Jung trwale siê zapisa³. Te dziedziny to psychologia g³êbi, psychoanaliza, psychiatria, kultury Orientu, astrologia, psychologia kultury i psychologia religii.
Karol Gustaw Jung (Carl Gustav Jung) urodzi³ siê 26 lipca w Kesswill jako pierwsze dziecko Johanna Paula Achillesa Junga (1842-1896) i Emilii z domu Preiswerk (1848-1923). W 1881 roku rozpoczyna naukê w szkole podstawowej, pierwsze lekcje ³aciny bierze od ojca. W m³odo¶ci prowadzi namiêtne dyskusje z ojcem na tematy religijne, ale teologiczne podej¶cie ojca-pastora, który stawia³ na tradycyjne podej¶cie do wiary, nie zadawala go. Wiele jego m³odzieñczych, intelektualnych i filozoficznych pytañ pozostaje bez odpowiedzi. Od wczesnego dzieciñstwa rejestruje w pamiêci bogat± symbolikê swoich snów i fantazji.
Eksperymenty nad zjawiskami parapsychicznymi (psychokineza), przeprowadzane z kuzynk± matki, sta³y siê podstaw± jego pracy doktorskiej. Na studiach, wraz z przyjacielem Albertem Oeri, zak³ada stowarzyszenie Zofingia, w którym dyskutuje siê wiele problemów psychologicznych i religijnych.
W 1895 rozpoczyna studia medyczne. Po uzyskaniu dyplomu lekarza (1900) podejmuje pracê w klinice psychiatrycznej Eugena Bleulera, autora koncepcji schizofrenii (1911). Zajmuj±c siê pacjentami chorymi na schizofreniê, dostrzega³, podobnie jak jego mistrz, psychologiczne uwarunkowania tej choroby, nazywanej jeszcze za niemieckim psychiatr± Emilem Kraepelinem dementia praecox (otêpienie wczesne). W klinice Bleulera, wspólnie ze swoim przyjacielem Franzem Riklinem, Jung prodejmuje s³ynne badania metod± swobodnych skojarzeñ s³ownych (1903-1905). W latach 1905-1913 prowadzi szkolenia w zakresie terapii hipnoz±, psychonerwic i psychologii jako docent na wydziale medycznym Uniwersytetu w Zurychu.
Eksperyment skojarzeniowy opracowany przez Junga pozwala³ na wykrywanie ukrytych kompleksów psychicznych (nie¶wiadomych tre¶ci na³adowanych emocjami). By³o to oryginalne zastosowanie metody eksperymentu skojarzeniowego, jak± stosowali ju¿ wcze¶niej Wundt i Ziehan w badaniach asocjacji ¶wiadomych. Wnioski z tych psychologicznych badañ Junga znalaz³y siê m.in. w pierwszym opracowaniu teorii schizofrenii Bleulera, jakie ukaza³o siê w 1911 roku. Koncepcja teoretyczna Bleulera nawi±zuje do psychologicznych obserwacji Junga, jego m³odego asystenta (za istotê procesu schizofrenicznego Bleuler uznaje rozlu¼nienie zwi±zków skojarzeniowych miêdzy pojêciami; jest to wiêc psychologiczna, a nie biologiczna definicja choroby).
Zainteresowania psychologiczne Junga w okresie szpitalnej praktyki psychiatrycznej, podczas której wiele uwagi po¶wiêca³ poszukiwaniu znaczeñ my¶lenia schizofrenicznego, czyni± go prekursorem psychoterapii psychoz (psychoanaliza Freuda powsta³a na bazie do¶wiadczeñ w pracy z pacjentami cierpi±cymi na nerwice). Publikuj±c wnioski ze swoich obserwacji z terapii chorych na schizofreniê, ju¿ w 1903 roku Jung dostarcza Freudowi niezwykle wa¿nego argumentu przemawiaj±cego za s³uszno¶ci± odkryæ psychoanalizy nie tylko w odniesieniu do zaburzeñ nerwicowych, ale tak¿e psychotycznych, z którymi Freud nie mia³ kontaktu.
Pracê doktorsk± po¶wiêca psychologii i patologii tzw. zjawisk tajemnych (okultystycznych). Wyniki badañ zawiera w pracy O psychologii schizofrenii (1907). W latach 1902-1903 odbywa sta¿ w Pary¿u u Pierre'a Janeta, autora koncepcji abaissement du niveau mental (obni¿enie poziomu ¶wiadomo¶ci). Kontakt z psychiatri± francusk± umo¿liwia mu zapoznanie siê z innymi znanymi postaciami na tym polu, do których nale¿eli J. Charcot (badania nad histeri±), L. Lévy-Bruhl (koncepcja wyobra¿eñ kolektywnych) czy L. Le Bon (psychologia t³umu, dusza zbiorowa). Pó¼niejsza teoria nie¶wiadomo¶ci Junga, oprócz korzeni w filozofii niemieckiej (np. von Hartmanna), nawi±zuje wyra¼nie do psychologii francuskiej. Nie jest wiêc tylko komentarzem czy rozwiniêciem psychoanalizy Freuda.
W 1909 Jung rezygnuje z pracy w klinice Bleulera i po¶wiêca siê coraz bardziej anga¿uj±cej go praktyce prywatnej. Przenosi siê z rodzin± do Küsnacht, niedaleko Zurychu (nad drzwiami domu umieszcza wymowny napis: Vocatus atque non vocatus Deus aderit - "Wzywany czy nie, Bóg przybêdzie"). W tym czasie trwa najbardziej o¿ywiona wspó³praca z Freudem (bogata korespondencja, wzajemne odwiedziny, interpretowanie w³asnych snów itp.).
Znajomo¶æ ze starszym od niego o 19 lat twórc± psychoanalizy, Zygmuntem Freudem, rozpoczê³a siê korespondencyjnie. Wywar³a ona niezaprzeczalny wp³yw nie tylko na rozwój koncepcji teoretycznych Junga, ale tak¿e na jego ¿ycie osobiste. Pierwsza wymiana korespondencji miêdzy Jungiem a Freudem mia³a miejsce w kwietniu 1906 roku (Jung pos³a³ Freudowi swoj± pracê na temat psychoanalizy i testu skojarzeniowego), a pierwsze spotkanie z twórc± psychoanalizy nast±pi³o 3 marca 1907 roku. Z fundamentalnym dzie³em Freuda pt. "Obja¶nianie marzeñ sennych" Jung zetkn±³ siê znacznie wcze¶niej (przejrza³ j± w 1900 roku), a powa¿niej zaj±³ siê ni± w roku 1903. W zwi±zku z nieprzechylnym stanowiskiem ¶rodowisk naukowych wobec teorii Freuda opublikowa³ w Münchner Medizinische Wochenschrift artyku³ o teorii nerwic, powo³uj±c siê na pogl±dy Freuda (1906). Artyku³ ten zaowocowa³ surowym ostrze¿eniem ze strony profesorów niemieckich co do jego dalszej kariery akademickiej. Drugi wa¿ny epizod ¶wiadcz±cy o poparciu, jakie Jung mia³ dla Freuda, to jego wyst±pienie na konferencji medycznej w maju 1906 roku, gdzie stan±³ w obronie twórcy psychoanalizy zaatakowanego przez profesora psychiatrii i neurologii, Gustava Aschaffenburga. Jak zaznacza krytyczny wobec Junga, F. McLynn, obok poparcia dla Freudowskiej koncepcji obrony, wyparcia i przeniesienia, Jung ju¿ w tym wyst±pieniu zaprezentowa³ w³asn±, niezale¿n± opiniê ("zmodyfikowa³ teoriê Freuda"), przeciwstawiaj±c siê traktowaniu wszystkich przypadków nerwicy jako przypadków o pod³o¿u seksualnym.
Eugen Bleuler i Jung nale¿eli do tych znacz±cych postaci w europejskim ¶wiecie medycznym, którzy jako pierwsi poza Wiedniem powa¿nie zainteresowali siê koncepcjami Freuda. Bleuler traktowa³ propozycje Freuda w szerszym kontek¶cie, d±¿±c do bardziej ogólnego okre¶lenia tego nurtu poszukiwañ (proponowa³ w³asn± nazwê dla tego kierunku - "psychologia g³êbi"). Nie odpowiada³o to oczekiwaniom Freuda, który traktowa³ swoje dzie³o jako wydarzenie epokowe (przewrót o znaczeniu kopernikañskim). Twórca psychoanalizy nawi±za³ ¿ywy kontakt z m³odym Jungiem, poniewa¿ ten zainteresowa³ siê jego koncepcjami znacznie silniej ni¿ Bleuler i bliskie mu by³o poszukiwanie czynników psychologicznych nie tylko w histerii i szerzej - w nerwicach, ale tak¿e w schizofrenii. W czasie, kiedy ¿ywo rozwija³ siê kontakt Freuda z Jungiem, Eugen Bleuler - prze³o¿ony Junga w Burghölzli - opracowywa³ koncepcjê i szczegó³ow± symptomatologiê schizofrenii (ksi±¿ka Bleulera o teorii schizofrenii zosta³a opublikowana w 1911 roku).
¯ywe zainteresowanie psychoanaliz±, jakie przejawi³ Jung, odpowiada³o planom Freuda, któremu zale¿a³o na wprowadzeniu teorii psychoanalitycznej do szerszego krêgu badaczy. W tym czasie psychoanaliza ogranicza³a siê swym zasiêgiem do w±skiego grona wiedeñskich psychoanalityków ¿ydowskiego pochodzenia. Wbrew oczekiwaniom swych najbli¿szych zwolenników z Wiednia, Freud zacz±³ lansowaæ Junga jako swego nastêpcê w kierowaniu ruchem psychoanalizy na ¶wiecie. To m³ody Jung, obok Ferencziego, towarzyszy³ Freudowi w jego pierwszej podró¿y z wyk³adami na temat odkryæ psychoanalizy do USA (1909). Na zaproszenie Clark University (Worcester) Jung prowadzi³ wyk³ady na temat eksperymentu skojarzeniowego. Kolejna wizyta w USA (Nowy Jork) z seri± wyk³adów z teorii psychoanalizy w Fordham University nast±pi³a kilka lat pó¼niej (1912).
Wej¶cie do ¶rodowiska psychoanalitycznego i silne poparcie Freuda zaowocowa³o tym, ¿e na II Miêdzynarodowym Kongresie Psychoanalitycznym w Norymberdze Jung zosta³ wybrany przewodnicz±cym Miêdzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego (1910). Uczestniczy³ w sumie w trzech kongresach Miêdzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego (1908, 1910, 1911). Z funkcji przewodnicz±cego zrezygnowa³ oficjalnie w 1914 roku. W czasie przynale¿no¶ci do Towarzystwa Psychoanalitycznego redagowa³ pismo psychoanalityczne Jahrbuch für Psychoanalytische und Psychopathologische Forschungen.
Kontakty Junga z twórc± psychoanalizy uleg³y ostatecznemu zerwaniu g³ównie z powodu utrzymywania siê ró¿nic w interpretacji teorii libido (1913). Ró¿nice ujawni³y siê ju¿ na pocz±tku znajomo¶ci z Freudem, gdy¿ Jung posiada³ w wielu kwestiach w³asne "psychoanalityczne" pogl±dy, wielokrotnie stawia³ te¿ w rozmowach pytania o naturê zjawisk parapsychicznych (okultystycznych), o których Freudowi by³o niewygodnie dyskutowaæ z racji racjonalistycznego nastawienia i obaw, ¿e psychoanaliza zostanie uznana za "nienaukow±". Znajomo¶æ dwu wielkich filarów psychologii g³êbi trwa³a dopóty, dopóki Freud kategorycznie nie za¿±da³ bezwzglêdnego respektowania seksualnego dogmatu energii libido (w takiej w³a¶nie interpretacji Freud upatrywa³ sens teorii psychoanalitycznej) .
Wydarzeniem, które ostatecznie przes±dzi³o o rozstaniu Freuda z Jungiem by³o wydanie ksi±¿ki Junga Wandlungen und Symbole der Libido (1912). Mówienie o "symbolach libido", kiedy Freud rozumia³ libido wy³±cznie jako energiê popêdu seksualnego, uderza³o - jak twierdzi³ Freud - w esencjê teorii psychoanalitycznej. Trwanie my¶li psychoanalitycznej Freud widzia³ wy³±cznie przy utrzymaniu paradygmatu seksualnego. W efekcie nie odpisa³ na list Junga, w którym podtrzyma³ on w³asne, szersze, aseksualne (symboliczne) rozumienie libido.
Swój kierunek Jung okre¶la wtedy jako psychologiê kompleksow± (kompleks jako konstelacja nie¶wiadomo¶ci), traktuj±c Freudowski kompleks Edypa jako jeden z kulturowych czynników determinuj±cych ¶wiadomo¶æ jednostki (jego zdaniem Freud pierwszy odkry³ ten kompleks jako archetyp nie¶wiadomo¶ci zbiorowej). Oprócz seksualnej teorii Freuda, Jung poddaje tak¿e krytyce psychologiê indywidualn± Adlera jako skoncentrowan± jednostronnie na wymiarze adaptacji spo³ecznej i d±¿eniu do mocy. W pó¼niejszym okresie Jung dla swego kierunku wybiera nazwê "psychologia analityczna", co ¶wiadczy, mimo wszystko, o postrzeganiu swojej psychologii jako blisko spokrewnionej z psychoanaliz±.
W 1913 Jung rezygnuje z wyk³adów na Politechnice Zurychskiej. Do roku 1919 trwa okres intensywnej introwersji i konfrontacji z nie¶wiadomo¶ci± w ¿yciu Junga. Szczególn± postaci± (personifikacj±), która reprezentowa³a nie¶wiadomo¶æ, by³a skrzydlata postaæ starego mê¿czyzny (Filemon). Jung pisze wtedy tzw. Czerwon± Ksiêgê oraz VII Sermones ad Mortuos ("Siedem kazañ dla zmar³ych"). Tekst ten, oceniany przez niektórych jako gnostycki, sam Jung okre¶la³ sceptycznie jako "grzech m³odo¶ci".
W tym czasie Jung prowadzi indywidualn± terapiê pacjentów oraz opisuje proces aktywnej wyobra¼ni. Rozwija dalej swoj± teoriê w kierunku zagadnieñ kulturowych. Wprowadza w tym okresie terminy: nie¶wiadomo¶æ indywidualna, nie¶wiadomo¶æ zbiorowa, indywiduacja, Anima, Animus, persona, a nastêpnie przedstawia kolejne propozycje terminologiczne wa¿ne dla interpretacji zjawisk nie¶wiadomo¶ci: archetyp (1918) i ja¼ñ (1921).
Pierwsze wydanie fundamentalnego dzie³a Junga, Psychologische Typen ("Typy psychologiczne") ukazuje siê w 1921 roku. Jung nawi±zuje w nim do psychologii W. Jamesa, którego osobi¶cie pozna³ i z którym prowadzi³ ¿ywe rozmowy podczas pobytu w USA. W "Typach psychologicznych" zawarte zosta³y psychologiczne zrêby teorii Junga jako metody opisu psychiki jednostkowej i psychiki zbiorowej (psychologia typu, psychologia symbolu, psychologia kultury).
Omawia w nim dwa typy postawy w kulturze, filozofii, literaturze i religii - ekstrawertywn± i introwertywn±. Przedstawia oryginaln± koncepcjê czterech funkcji psychicznych - my¶lenia (Denken), uczucia (Fühlen), percepcji, spostrzegania zmys³owego (Empfinden) oraz intuicji, spostrzegania pozazmys³owego (Intuition). Wprowadza pojêcie ja¼ni - archetypu ca³o¶ci, jedno¶ci psychicznej, nazywaj±c go obrazem Boga; bada obraz mandali w ró¿nych kulturach jako symbol ja¼ni.
Znacz±ce dla zweryfikowania zainteresowañ psychologicznych, antropologicznych i kulturowych Junga, by³y jego podró¿e na inne kontynenty. Podró¿ do Algierii i Tunezji (1920) owocuje do¶wiadczeniem ogromnego spowolnienia czasu, a¿ do odczucia "statycznego, wielowiekowego istnienia". Podró¿ do USA (Indianie Pueblo, Nowy Orlean, Nowy Jork - lata 1923-1924) - ujawni³a krytyczne spojrzenie na kulturê Zachodu i zdolno¶æ rozumienia g³êbokich pok³adów znaczeniowych kultur tradycyjnych, w tym Indian postrzeganych powszechnie jako ludy prymitywne. Wyprawa do Kenii, Ugandy i nad Nil (1925-1926) pozwala mu zauwa¿yæ kosmiczne znaczenie ludzkiej ¶wiadomo¶ci (mit o cz³owieku jako stwórcy). W 1923 roku poznaje Richarda Wilhelma, znawcê kultury chiñskiej, t³umacza Ksiêgi Przemian (I Ching), który wysoko ceni³ znaczenie my¶li Junga dla zrozumienia duchowego pokrewieñstwa kultury Wschodu i Zachodu.
Pobyt w Indiach w 1938, którego celem by³o przyjêcie doktoratów Uniwersytetów w Kalkucie, Benares i Allahabad, by³ krótki i ma³o intensywny poznawczo z powodu choroby. Opieraj±c siê na psychologicznym podej¶ciu do kultury, zauwa¿y³ jednak, ¿e ¿ycie Indii "nie zamknê³o siê w granicach g³owy", a ¿ycie jako takie spe³nia siê jeszcze "w ca³ym ciele". O wk³adzie Junga w docenienie kultury Indii na Zachodzie ¶wiadczy fakt, ¿e w jego pogrzebie uczestniczy³ premier Indii Jawahralal Nehru.
Jung znalaz³ równie¿ uznanie na Zachodzie. Otrzyma³ doktoraty honorowe Harvard University (1936), a tak¿e Oxfordu (1938). W 1938 przewodniczy³ Kongresowi Psychoterapii w Oxfordzie. Uroczysto¶æ nadania doktoratu w Oxfordzie by³a ostatni± okazj± spotkania Junga z Freudem, który przebywa³ ju¿ wtedy w Londynie po ucieczce z Wiednia opanowanego przez nazistów. Freud nie przyj±³ jednak zaproszenia na uroczysto¶æ, zachowuj±c do koñca ¿ycia urazê do swego wcze¶niejszego ulubieñca i wspó³pracownika.
Jung otrzymuje honorowe cz³onkostwo Royal Society of Medicine w Londynie i Szwajcarskiej Akademii Nauk. Przyznana mu zosta³a Nagroda Literacka miasta Zurychu (1932), tytu³ profesora ETH w Zurychu (1935) oraz doktoraty honorowe Uniwersytetu w Genewie (1945) i Zurychu (1955).
W latach 1925-1944 Jung prowadzi badania nad alchemi±. W tekstach alchemicznych odkrywa psychologiczne znaczenie kamienia filozoficznego i poszczególnych symboli przemiany wewnêtrznej: Cienia i ¶mierci (nigredo), przemiany (transmutatio) i odrodzenia (aurum). Alchemia jawi mu siê jako filozofia religijna, a przes³anie chrze¶cijañskie za centralny przekaz psychiki cz³owieka Zachodu. Badania nad alchemi± wieñczy dzie³o "Psychologia i alchemia" (Psychologie and Alchemie, 1944). Po II wojnie ¶wiatowej ukazuj± siê dalsze fundamentalne dzie³a integruj±ce dotychczasowe badania Junga w zakresie psychologii, religii i zjawisk kulturowych: Symbolik des Geistes ("Symbolika ducha", 1948), Aion (1951), Antwort auf Hiob ("Odpowied¼ Hiobowi", 1952) i Mysterium Coniunctionis (1955-56).
Od 1933 roku Jung uczestniczy w wyk³adach w serii Eranos (Eranos - termin grecki, oznaczaj±cy spotkanie go¶ci, z których ka¿dy przynosi ze sob± na spotkanie duchowy prezent, np. wiersz, pie¶ñ, przemowê). Odbywa³y siê one corocznie we W³oszech niedaleko Ascony, w o¶rodku za³o¿onym przez Olgê Fröbe-Kapteyn. Tematem pierwszego wyk³adu Junga by³o "Studium procesu indywiduacji". Przedmiotem kolejnych wyk³adów Junga by³y: "Archetypy nie¶wiadomo¶ci zbiorowej" (1934), "Symbole indywiduacji w marzeniach sennych" (1935), "Obrazy zbawienia w alchemii" (1936), "Wizje Zosimosa" (1937), "Psychologiczne aspekty archetypu Matki" (1938), "Odrodzenie" (1939), "Psychologiczne aspekty dogmatu Trójcy ¶w." (1940), "Symbole transformacji we mszy ¶w." (1941), "Ja¼ñ" (1948), "Synchroniczno¶æ" (1951).
W 1948 roku zainaugurowa³ swoj± dzia³alno¶æ Instytut Junga w Zurychu, którego Jung by³ czêstym go¶ciem, ale nie uwa¿a³ siê za "jungistê". Jung wspó³pracowa³ z wybitnym znawc± kultury chiñskiej Karlem Kerényim (wspólna praca Einführung in das Wesen der Mythologie ("Wprowadzenie do istoty mitologii", 1941), a tak¿e z laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki teoretycznej Wolfgangiem Paulim nad zasad± synchroniczno¶ci (akauzalno¶ci, zasady pozaprzyczynowo¶ci) - rezultatem tej wspó³pracy by³a koncepcja synchroniczno¶ci w psychologii.
W 1957 roku we wspó³pracy z Aniel± Jaffé Jung rozpoczyna pracê nad ksi±¿k± autobiograficzn± ("Wspomnienia, sny, my¶li").
¯ycie osobiste Junga zawiera wiele barwnych historii. Znane jest wielkie wzburzenie w okresie m³odzieñczym, kiedy napadniêty przez grupê wyrostków, poradzi³ sobie, chwytaj±c jednego z nich za rêce i odpêdzaj±c tak pozosta³ych. To jego jednak ukarano w szkole za ten wyczyn. Jung prowadzi³ proste ¿ycie, sam r±ba³ drzewo, lubi³ rze¼biæ i p³ywaæ ³ódk± po jeziorze.
Zakupiona w 1922 roku posiad³o¶æ w Bollingen, na której zbudowa³ dom ze s³ynn± "wie¿±", zawiera wiele tajemnic z osobistego ¿ycia Junga. Aby je jednak rozja¶niæ i szerzej omówiæ biografiê Junga jako psychologa, psychiatry, filozofa i antropologa, niezbêdne jest odrêbne studium. Przedstawione dalej lustracje wskazuj± na ¶lady jego osobistego rodowodu. Ukazuj± ludzi, którzy przyczynili siê do rozwoju jego my¶li - dzie³a, które inspiruje wielu wspó³czesnych do pog³êbienia studiów nad cz³owiekiem i kultur±.
Przez ca³e ¿ycie towarzyszy³a mu ¿ona Emma Rauschenbach (1882-1955). Z ma³¿eñstwa z Emm± urodzi³ im siê jeden syn (Franz) i cztery córki (Agathe, Gret, Marianne, Helene). Doczekali siê 19 wnucz±t.
Jung zmar³ po krótkiej chorobie w swoim domu w Küsnacht 6 czerwca 1961 roku.
Ten artyku³ nie ma jeszcze ¿adnych komentarzy. Skomentuj artyku³
Jung zapisa³ siê swym dorobkiem na granicy kilku dziedzin humanistycznych, a jego idee oddzia³ywa³y i oddzia³uj± tak¿e na nauki przyrodnicze (m.in. zbli¿enie mechaniki kwantowej i psychologii). Trudno byæ znawc± ca³o¶ci dorobku Junga. Pomijanie lub niekorzystne oceny dzie³a Junga wynikaj± najczê¶ciej z redukcyjnego podej¶cia do niektórych obszarów zainteresowañ szwajcarskiego my¶liciela. Koncentruj±c siê np. na dorobku Junga z drugiej po³owy ¿ycia, wielu pomija podstawowe wykszta³cenie Junga (psychiatra, asystent Eugena Bleulera w szpitalu Burghölzli), a nawet wieloletni± praktykê psychoterapeutyczn± (zwi±zki z ruchem psychoanalitycznym i wspó³praca z Freudem), sta¿e, jakie odbywa³ w Pary¿u (Salpetriere, 1903), poznaj±c teorie wybitnych psychiatrów francuskich (np. P. Janeta, ucznia J. Charcota). Nie docenia siê d³ugoletniej pracy Junga nad sprecyzowaniem odrêbno¶ci w³asnego kierunku psychologicznego (psychologia kompleksów, a pó¼niej psychologia analityczna). Mimo ¿e konsekwentnie uwa¿a³ siebie za empiryka i stara³ siê utrzymaæ dystans do przedmiotu swoich obszernych badañ (Jung by³ twórc± eksperymentu skojarzeniowego pozwalaj±cego wykrywaæ ukryte kompleksy psychiczne), wielu zawê¿a jego rolê w my¶li XX wieku do wybranych kwestii, podkre¶laj±c tylko jeden rys jego dzia³alno¶ci lub w ogóle zaprzeczaj±c jego twórczemu wp³ywowi na wspó³czesn± psychologiê, psychoterapiê czy antropologiê.
Przyk³adem niedoceniania wk³adu Junga w rozwój wspó³czesnej my¶li humanistycznej mo¿e byæ traktowanie ca³o¶ci jego dorobku jako fragmentu psychoanalizy ("uczeñ Freuda"), kwalifikowanie jego wk³adu w rozwój wspó³czesnej antropologii do kategorii ezoterycznej gnozy ("gnoza XX wieku") albo w ogóle odmawianie mu statusu psychiatry, psychologa i systematycznego badacza psychiki poprzez eksponowanie pejoratywnych okre¶leñ dla jego antropologicznych zainteresowañ ("guru New Age", "prorok", "teolog", "twórca mitologii"). Takie podej¶cie do dzie³a Junga popularyzowane jest tak¿e w Polsce, co odzwierciedla, ale chyba w wiêkszym stopniu ni¿ na Zachodzie, nieadekwatn± jeszcze wiedzê o ca³o¶ci my¶li Junga jako propozycji nowej, integralnej psychologii i integralnej antropologii cz³owieka prze³omu wieków i tysi±cleci.
W porównaniu do niekwestionowanego uznania dla dzie³a Freuda, licz±ce siê aspekty intelektualnych dokonañ Junga czekaj± jeszcze na rozpoznanie. Jego wizje cz³owieka i kultury, obejmuj±ce g³êbie psychiki i aktualnych procesów kulturowych, siêgaj±ce zarówno w g³±b tradycji i historii spo³eczeñstw i cywilizacji, jak te¿ w przysz³o¶æ spodziewanych przemian, w wielu punktach wy³amuj± siê z rutynowych kwalifikacji. Na pewno nie przystaj± do roli lekarza, którego horyzonty s± zawê¿one do my¶lenia kategoriami biologicznymi i biochemicznymi. Nie pasuj± do obrazu statystycznego psychologa, psychiatry, psychoanalityka czy statystycznego naukowca.
Jung znalaz³ interlokutorów i sprzymierzeñców w gronie wybitnych antropologów, psychologów i twórców XX wieku. Pierwszym wielkim psychologiem, który odkry³ Junga, pomijaj±c uznanie ze strony Bleulera w klinice Burghölzli, by³ niew±tpliwie Zygmunt Freud. I choæ ich burzliwie rozpoczêta znajomo¶æ (¼ród³a mówi± o pierwszej wielogodzinnej rozmowie tych psychoanalityków przerywanej tylko na posi³ki) zakoñczy³a siê g³uchym milczeniem, okres ich wspó³pracy na pewno wniós³ wiele dobrego dla poszerzenia wiedzy psychologicznej w dwudziestym wieku.
Dzie³o Junga, obejmuj±ce w swej zasadniczej masie 20 tomów Dzie³ Zebranych (Gesammelte Werke), wykracza poza wspó³czesne rozumienie nauki. Id±c ¶ladami Freuda, Jung wkroczy³ z metodami g³êbinowej analizy psychologicznej na terytorium religii i kultury. Z drugiej strony zmieni³ status psychologii i ca³ego systemu nauki. Jung zderzy³ siê w swoich koncepcjach z przes±dem naukowym panuj±cym od kilku wieków w kulturze Zachodu, ¿e nauka, badaj±c rzeczywisto¶æ zza szklanej szyby intelektu, najlepiej i najtrafniej dostrzega i opisuje prawdê i rzeczywisto¶æ. Ten dominuj±cy pogl±d, jeden z wielu mitów, umo¿liwia rzetelne wprawdzie ujmowanie, ale tylko wybranego, materialno-przedmiotowego aspektu ¿ycia. ¦wiat cz³owieka i tworzonej przez niego kultury potrzebuje obrazów, symboli, mitów i wierzeñ. Subiektywnie odczuwana i prze¿ywana prawda symboli domaga siê uznania ich empirycznej faktyczno¶ci. Nasz ¶wiat - na potrzeby nauki - zapomina o realno¶ci podmiotu i realno¶ci duszy. Podmiot obecny w prze¿yciu artystycznym, religijnym, duchowym manifestuje siê w realno¶ci faktów psychicznych, które nie mog± zostaæ wy³±czone aktem poznawczym w absolutnym stopniu. A wiêc ów subiektywny element, wyra¿ony w psychologicznej kategorii uczucia, a tak¿e zupe³nie irracjonalny i ledwie postrzegalny sk³adnik intuicji i wyobra¿eñ pierwotnych, nie mo¿e zostaæ pominiêty, je¶li chcemy mówiæ o badaniu ca³ej rzeczywisto¶ci, w której uczestniczy czy w któr± zaanga¿owany jest cz³owiek.
Psychologia Junga, zw³aszcza jego koncepcja typów psychicznych, archetypów i synchroniczno¶ci, wprowadza nowe perspektywy w analizie kultury, rozwoju indywidualnej osobowo¶ci - rzuca nowe ¶wiat³o na kwestiê ¿ycia wewnêtrznego, opisywanego i badanego od staro¿ytno¶ci przez filozofów i mistyków ró¿nych tradycji.
Z racji rozleg³o¶ci zainteresowañ Junga i ze wzglêdu na z³o¿ono¶æ jego osobowo¶ci, nie jest ³atwo wybraæ z biografii szwajcarskiego badacza takie elementy, które mog± dostatecznie adekwatnie przybli¿yæ jego postaæ i ukazaæ mo¿liwie czytelnie jego ¿ycie, osobowo¶æ i osobê. Nawet pow¶ci±gliwa ocena twórczo¶ci i dokonañ Junga mo¿e zostaæ tak jednostronnie, subiektywnie odczytana, ¿e podchodz±c do referowania jego biografii, nale¿y zastrzec siê, zreszt± w duchu jego pogl±dów, ¿e jest to biografia subiektywna. Takie zastrze¿enie jest niezbêdne po to, aby uzasadniæ niedostateczno¶æ i fragmentaryczno¶æ opisu i zrównowa¿yæ obiektywn± i subiektywn± stronê biografii. Do zaprezentowania tej biografii upowa¿nia, a nawet zobowi±zuje mnie wieloletnie zainteresowanie dziedzinami wiedzy, na terenie których Jung trwale siê zapisa³. Te dziedziny to psychologia g³êbi, psychoanaliza, psychiatria, kultury Orientu, astrologia, psychologia kultury i psychologia religii.
Karol Gustaw Jung (Carl Gustav Jung) urodzi³ siê 26 lipca w Kesswill jako pierwsze dziecko Johanna Paula Achillesa Junga (1842-1896) i Emilii z domu Preiswerk (1848-1923). W 1881 roku rozpoczyna naukê w szkole podstawowej, pierwsze lekcje ³aciny bierze od ojca. W m³odo¶ci prowadzi namiêtne dyskusje z ojcem na tematy religijne, ale teologiczne podej¶cie ojca-pastora, który stawia³ na tradycyjne podej¶cie do wiary, nie zadawala go. Wiele jego m³odzieñczych, intelektualnych i filozoficznych pytañ pozostaje bez odpowiedzi. Od wczesnego dzieciñstwa rejestruje w pamiêci bogat± symbolikê swoich snów i fantazji.
Eksperymenty nad zjawiskami parapsychicznymi (psychokineza), przeprowadzane z kuzynk± matki, sta³y siê podstaw± jego pracy doktorskiej. Na studiach, wraz z przyjacielem Albertem Oeri, zak³ada stowarzyszenie Zofingia, w którym dyskutuje siê wiele problemów psychologicznych i religijnych.
W 1895 rozpoczyna studia medyczne. Po uzyskaniu dyplomu lekarza (1900) podejmuje pracê w klinice psychiatrycznej Eugena Bleulera, autora koncepcji schizofrenii (1911). Zajmuj±c siê pacjentami chorymi na schizofreniê, dostrzega³, podobnie jak jego mistrz, psychologiczne uwarunkowania tej choroby, nazywanej jeszcze za niemieckim psychiatr± Emilem Kraepelinem dementia praecox (otêpienie wczesne). W klinice Bleulera, wspólnie ze swoim przyjacielem Franzem Riklinem, Jung prodejmuje s³ynne badania metod± swobodnych skojarzeñ s³ownych (1903-1905). W latach 1905-1913 prowadzi szkolenia w zakresie terapii hipnoz±, psychonerwic i psychologii jako docent na wydziale medycznym Uniwersytetu w Zurychu.
Eksperyment skojarzeniowy opracowany przez Junga pozwala³ na wykrywanie ukrytych kompleksów psychicznych (nie¶wiadomych tre¶ci na³adowanych emocjami). By³o to oryginalne zastosowanie metody eksperymentu skojarzeniowego, jak± stosowali ju¿ wcze¶niej Wundt i Ziehan w badaniach asocjacji ¶wiadomych. Wnioski z tych psychologicznych badañ Junga znalaz³y siê m.in. w pierwszym opracowaniu teorii schizofrenii Bleulera, jakie ukaza³o siê w 1911 roku. Koncepcja teoretyczna Bleulera nawi±zuje do psychologicznych obserwacji Junga, jego m³odego asystenta (za istotê procesu schizofrenicznego Bleuler uznaje rozlu¼nienie zwi±zków skojarzeniowych miêdzy pojêciami; jest to wiêc psychologiczna, a nie biologiczna definicja choroby).
Zainteresowania psychologiczne Junga w okresie szpitalnej praktyki psychiatrycznej, podczas której wiele uwagi po¶wiêca³ poszukiwaniu znaczeñ my¶lenia schizofrenicznego, czyni± go prekursorem psychoterapii psychoz (psychoanaliza Freuda powsta³a na bazie do¶wiadczeñ w pracy z pacjentami cierpi±cymi na nerwice). Publikuj±c wnioski ze swoich obserwacji z terapii chorych na schizofreniê, ju¿ w 1903 roku Jung dostarcza Freudowi niezwykle wa¿nego argumentu przemawiaj±cego za s³uszno¶ci± odkryæ psychoanalizy nie tylko w odniesieniu do zaburzeñ nerwicowych, ale tak¿e psychotycznych, z którymi Freud nie mia³ kontaktu.
Pracê doktorsk± po¶wiêca psychologii i patologii tzw. zjawisk tajemnych (okultystycznych). Wyniki badañ zawiera w pracy O psychologii schizofrenii (1907). W latach 1902-1903 odbywa sta¿ w Pary¿u u Pierre'a Janeta, autora koncepcji abaissement du niveau mental (obni¿enie poziomu ¶wiadomo¶ci). Kontakt z psychiatri± francusk± umo¿liwia mu zapoznanie siê z innymi znanymi postaciami na tym polu, do których nale¿eli J. Charcot (badania nad histeri±), L. Lévy-Bruhl (koncepcja wyobra¿eñ kolektywnych) czy L. Le Bon (psychologia t³umu, dusza zbiorowa). Pó¼niejsza teoria nie¶wiadomo¶ci Junga, oprócz korzeni w filozofii niemieckiej (np. von Hartmanna), nawi±zuje wyra¼nie do psychologii francuskiej. Nie jest wiêc tylko komentarzem czy rozwiniêciem psychoanalizy Freuda.
W 1909 Jung rezygnuje z pracy w klinice Bleulera i po¶wiêca siê coraz bardziej anga¿uj±cej go praktyce prywatnej. Przenosi siê z rodzin± do Küsnacht, niedaleko Zurychu (nad drzwiami domu umieszcza wymowny napis: Vocatus atque non vocatus Deus aderit - "Wzywany czy nie, Bóg przybêdzie"). W tym czasie trwa najbardziej o¿ywiona wspó³praca z Freudem (bogata korespondencja, wzajemne odwiedziny, interpretowanie w³asnych snów itp.).
Znajomo¶æ ze starszym od niego o 19 lat twórc± psychoanalizy, Zygmuntem Freudem, rozpoczê³a siê korespondencyjnie. Wywar³a ona niezaprzeczalny wp³yw nie tylko na rozwój koncepcji teoretycznych Junga, ale tak¿e na jego ¿ycie osobiste. Pierwsza wymiana korespondencji miêdzy Jungiem a Freudem mia³a miejsce w kwietniu 1906 roku (Jung pos³a³ Freudowi swoj± pracê na temat psychoanalizy i testu skojarzeniowego), a pierwsze spotkanie z twórc± psychoanalizy nast±pi³o 3 marca 1907 roku. Z fundamentalnym dzie³em Freuda pt. "Obja¶nianie marzeñ sennych" Jung zetkn±³ siê znacznie wcze¶niej (przejrza³ j± w 1900 roku), a powa¿niej zaj±³ siê ni± w roku 1903. W zwi±zku z nieprzechylnym stanowiskiem ¶rodowisk naukowych wobec teorii Freuda opublikowa³ w Münchner Medizinische Wochenschrift artyku³ o teorii nerwic, powo³uj±c siê na pogl±dy Freuda (1906). Artyku³ ten zaowocowa³ surowym ostrze¿eniem ze strony profesorów niemieckich co do jego dalszej kariery akademickiej. Drugi wa¿ny epizod ¶wiadcz±cy o poparciu, jakie Jung mia³ dla Freuda, to jego wyst±pienie na konferencji medycznej w maju 1906 roku, gdzie stan±³ w obronie twórcy psychoanalizy zaatakowanego przez profesora psychiatrii i neurologii, Gustava Aschaffenburga. Jak zaznacza krytyczny wobec Junga, F. McLynn, obok poparcia dla Freudowskiej koncepcji obrony, wyparcia i przeniesienia, Jung ju¿ w tym wyst±pieniu zaprezentowa³ w³asn±, niezale¿n± opiniê ("zmodyfikowa³ teoriê Freuda"), przeciwstawiaj±c siê traktowaniu wszystkich przypadków nerwicy jako przypadków o pod³o¿u seksualnym.
Eugen Bleuler i Jung nale¿eli do tych znacz±cych postaci w europejskim ¶wiecie medycznym, którzy jako pierwsi poza Wiedniem powa¿nie zainteresowali siê koncepcjami Freuda. Bleuler traktowa³ propozycje Freuda w szerszym kontek¶cie, d±¿±c do bardziej ogólnego okre¶lenia tego nurtu poszukiwañ (proponowa³ w³asn± nazwê dla tego kierunku - "psychologia g³êbi"). Nie odpowiada³o to oczekiwaniom Freuda, który traktowa³ swoje dzie³o jako wydarzenie epokowe (przewrót o znaczeniu kopernikañskim). Twórca psychoanalizy nawi±za³ ¿ywy kontakt z m³odym Jungiem, poniewa¿ ten zainteresowa³ siê jego koncepcjami znacznie silniej ni¿ Bleuler i bliskie mu by³o poszukiwanie czynników psychologicznych nie tylko w histerii i szerzej - w nerwicach, ale tak¿e w schizofrenii. W czasie, kiedy ¿ywo rozwija³ siê kontakt Freuda z Jungiem, Eugen Bleuler - prze³o¿ony Junga w Burghölzli - opracowywa³ koncepcjê i szczegó³ow± symptomatologiê schizofrenii (ksi±¿ka Bleulera o teorii schizofrenii zosta³a opublikowana w 1911 roku).
¯ywe zainteresowanie psychoanaliz±, jakie przejawi³ Jung, odpowiada³o planom Freuda, któremu zale¿a³o na wprowadzeniu teorii psychoanalitycznej do szerszego krêgu badaczy. W tym czasie psychoanaliza ogranicza³a siê swym zasiêgiem do w±skiego grona wiedeñskich psychoanalityków ¿ydowskiego pochodzenia. Wbrew oczekiwaniom swych najbli¿szych zwolenników z Wiednia, Freud zacz±³ lansowaæ Junga jako swego nastêpcê w kierowaniu ruchem psychoanalizy na ¶wiecie. To m³ody Jung, obok Ferencziego, towarzyszy³ Freudowi w jego pierwszej podró¿y z wyk³adami na temat odkryæ psychoanalizy do USA (1909). Na zaproszenie Clark University (Worcester) Jung prowadzi³ wyk³ady na temat eksperymentu skojarzeniowego. Kolejna wizyta w USA (Nowy Jork) z seri± wyk³adów z teorii psychoanalizy w Fordham University nast±pi³a kilka lat pó¼niej (1912).
Wej¶cie do ¶rodowiska psychoanalitycznego i silne poparcie Freuda zaowocowa³o tym, ¿e na II Miêdzynarodowym Kongresie Psychoanalitycznym w Norymberdze Jung zosta³ wybrany przewodnicz±cym Miêdzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego (1910). Uczestniczy³ w sumie w trzech kongresach Miêdzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego (1908, 1910, 1911). Z funkcji przewodnicz±cego zrezygnowa³ oficjalnie w 1914 roku. W czasie przynale¿no¶ci do Towarzystwa Psychoanalitycznego redagowa³ pismo psychoanalityczne Jahrbuch für Psychoanalytische und Psychopathologische Forschungen.
Kontakty Junga z twórc± psychoanalizy uleg³y ostatecznemu zerwaniu g³ównie z powodu utrzymywania siê ró¿nic w interpretacji teorii libido (1913). Ró¿nice ujawni³y siê ju¿ na pocz±tku znajomo¶ci z Freudem, gdy¿ Jung posiada³ w wielu kwestiach w³asne "psychoanalityczne" pogl±dy, wielokrotnie stawia³ te¿ w rozmowach pytania o naturê zjawisk parapsychicznych (okultystycznych), o których Freudowi by³o niewygodnie dyskutowaæ z racji racjonalistycznego nastawienia i obaw, ¿e psychoanaliza zostanie uznana za "nienaukow±". Znajomo¶æ dwu wielkich filarów psychologii g³êbi trwa³a dopóty, dopóki Freud kategorycznie nie za¿±da³ bezwzglêdnego respektowania seksualnego dogmatu energii libido (w takiej w³a¶nie interpretacji Freud upatrywa³ sens teorii psychoanalitycznej) .
Wydarzeniem, które ostatecznie przes±dzi³o o rozstaniu Freuda z Jungiem by³o wydanie ksi±¿ki Junga Wandlungen und Symbole der Libido (1912). Mówienie o "symbolach libido", kiedy Freud rozumia³ libido wy³±cznie jako energiê popêdu seksualnego, uderza³o - jak twierdzi³ Freud - w esencjê teorii psychoanalitycznej. Trwanie my¶li psychoanalitycznej Freud widzia³ wy³±cznie przy utrzymaniu paradygmatu seksualnego. W efekcie nie odpisa³ na list Junga, w którym podtrzyma³ on w³asne, szersze, aseksualne (symboliczne) rozumienie libido.
Swój kierunek Jung okre¶la wtedy jako psychologiê kompleksow± (kompleks jako konstelacja nie¶wiadomo¶ci), traktuj±c Freudowski kompleks Edypa jako jeden z kulturowych czynników determinuj±cych ¶wiadomo¶æ jednostki (jego zdaniem Freud pierwszy odkry³ ten kompleks jako archetyp nie¶wiadomo¶ci zbiorowej). Oprócz seksualnej teorii Freuda, Jung poddaje tak¿e krytyce psychologiê indywidualn± Adlera jako skoncentrowan± jednostronnie na wymiarze adaptacji spo³ecznej i d±¿eniu do mocy. W pó¼niejszym okresie Jung dla swego kierunku wybiera nazwê "psychologia analityczna", co ¶wiadczy, mimo wszystko, o postrzeganiu swojej psychologii jako blisko spokrewnionej z psychoanaliz±.
W 1913 Jung rezygnuje z wyk³adów na Politechnice Zurychskiej. Do roku 1919 trwa okres intensywnej introwersji i konfrontacji z nie¶wiadomo¶ci± w ¿yciu Junga. Szczególn± postaci± (personifikacj±), która reprezentowa³a nie¶wiadomo¶æ, by³a skrzydlata postaæ starego mê¿czyzny (Filemon). Jung pisze wtedy tzw. Czerwon± Ksiêgê oraz VII Sermones ad Mortuos ("Siedem kazañ dla zmar³ych"). Tekst ten, oceniany przez niektórych jako gnostycki, sam Jung okre¶la³ sceptycznie jako "grzech m³odo¶ci".
W tym czasie Jung prowadzi indywidualn± terapiê pacjentów oraz opisuje proces aktywnej wyobra¼ni. Rozwija dalej swoj± teoriê w kierunku zagadnieñ kulturowych. Wprowadza w tym okresie terminy: nie¶wiadomo¶æ indywidualna, nie¶wiadomo¶æ zbiorowa, indywiduacja, Anima, Animus, persona, a nastêpnie przedstawia kolejne propozycje terminologiczne wa¿ne dla interpretacji zjawisk nie¶wiadomo¶ci: archetyp (1918) i ja¼ñ (1921).
Pierwsze wydanie fundamentalnego dzie³a Junga, Psychologische Typen ("Typy psychologiczne") ukazuje siê w 1921 roku. Jung nawi±zuje w nim do psychologii W. Jamesa, którego osobi¶cie pozna³ i z którym prowadzi³ ¿ywe rozmowy podczas pobytu w USA. W "Typach psychologicznych" zawarte zosta³y psychologiczne zrêby teorii Junga jako metody opisu psychiki jednostkowej i psychiki zbiorowej (psychologia typu, psychologia symbolu, psychologia kultury).
Omawia w nim dwa typy postawy w kulturze, filozofii, literaturze i religii - ekstrawertywn± i introwertywn±. Przedstawia oryginaln± koncepcjê czterech funkcji psychicznych - my¶lenia (Denken), uczucia (Fühlen), percepcji, spostrzegania zmys³owego (Empfinden) oraz intuicji, spostrzegania pozazmys³owego (Intuition). Wprowadza pojêcie ja¼ni - archetypu ca³o¶ci, jedno¶ci psychicznej, nazywaj±c go obrazem Boga; bada obraz mandali w ró¿nych kulturach jako symbol ja¼ni.
Znacz±ce dla zweryfikowania zainteresowañ psychologicznych, antropologicznych i kulturowych Junga, by³y jego podró¿e na inne kontynenty. Podró¿ do Algierii i Tunezji (1920) owocuje do¶wiadczeniem ogromnego spowolnienia czasu, a¿ do odczucia "statycznego, wielowiekowego istnienia". Podró¿ do USA (Indianie Pueblo, Nowy Orlean, Nowy Jork - lata 1923-1924) - ujawni³a krytyczne spojrzenie na kulturê Zachodu i zdolno¶æ rozumienia g³êbokich pok³adów znaczeniowych kultur tradycyjnych, w tym Indian postrzeganych powszechnie jako ludy prymitywne. Wyprawa do Kenii, Ugandy i nad Nil (1925-1926) pozwala mu zauwa¿yæ kosmiczne znaczenie ludzkiej ¶wiadomo¶ci (mit o cz³owieku jako stwórcy). W 1923 roku poznaje Richarda Wilhelma, znawcê kultury chiñskiej, t³umacza Ksiêgi Przemian (I Ching), który wysoko ceni³ znaczenie my¶li Junga dla zrozumienia duchowego pokrewieñstwa kultury Wschodu i Zachodu.
Pobyt w Indiach w 1938, którego celem by³o przyjêcie doktoratów Uniwersytetów w Kalkucie, Benares i Allahabad, by³ krótki i ma³o intensywny poznawczo z powodu choroby. Opieraj±c siê na psychologicznym podej¶ciu do kultury, zauwa¿y³ jednak, ¿e ¿ycie Indii "nie zamknê³o siê w granicach g³owy", a ¿ycie jako takie spe³nia siê jeszcze "w ca³ym ciele". O wk³adzie Junga w docenienie kultury Indii na Zachodzie ¶wiadczy fakt, ¿e w jego pogrzebie uczestniczy³ premier Indii Jawahralal Nehru.
Jung znalaz³ równie¿ uznanie na Zachodzie. Otrzyma³ doktoraty honorowe Harvard University (1936), a tak¿e Oxfordu (1938). W 1938 przewodniczy³ Kongresowi Psychoterapii w Oxfordzie. Uroczysto¶æ nadania doktoratu w Oxfordzie by³a ostatni± okazj± spotkania Junga z Freudem, który przebywa³ ju¿ wtedy w Londynie po ucieczce z Wiednia opanowanego przez nazistów. Freud nie przyj±³ jednak zaproszenia na uroczysto¶æ, zachowuj±c do koñca ¿ycia urazê do swego wcze¶niejszego ulubieñca i wspó³pracownika.
Jung otrzymuje honorowe cz³onkostwo Royal Society of Medicine w Londynie i Szwajcarskiej Akademii Nauk. Przyznana mu zosta³a Nagroda Literacka miasta Zurychu (1932), tytu³ profesora ETH w Zurychu (1935) oraz doktoraty honorowe Uniwersytetu w Genewie (1945) i Zurychu (1955).
W latach 1925-1944 Jung prowadzi badania nad alchemi±. W tekstach alchemicznych odkrywa psychologiczne znaczenie kamienia filozoficznego i poszczególnych symboli przemiany wewnêtrznej: Cienia i ¶mierci (nigredo), przemiany (transmutatio) i odrodzenia (aurum). Alchemia jawi mu siê jako filozofia religijna, a przes³anie chrze¶cijañskie za centralny przekaz psychiki cz³owieka Zachodu. Badania nad alchemi± wieñczy dzie³o "Psychologia i alchemia" (Psychologie and Alchemie, 1944). Po II wojnie ¶wiatowej ukazuj± siê dalsze fundamentalne dzie³a integruj±ce dotychczasowe badania Junga w zakresie psychologii, religii i zjawisk kulturowych: Symbolik des Geistes ("Symbolika ducha", 1948), Aion (1951), Antwort auf Hiob ("Odpowied¼ Hiobowi", 1952) i Mysterium Coniunctionis (1955-56).
Od 1933 roku Jung uczestniczy w wyk³adach w serii Eranos (Eranos - termin grecki, oznaczaj±cy spotkanie go¶ci, z których ka¿dy przynosi ze sob± na spotkanie duchowy prezent, np. wiersz, pie¶ñ, przemowê). Odbywa³y siê one corocznie we W³oszech niedaleko Ascony, w o¶rodku za³o¿onym przez Olgê Fröbe-Kapteyn. Tematem pierwszego wyk³adu Junga by³o "Studium procesu indywiduacji". Przedmiotem kolejnych wyk³adów Junga by³y: "Archetypy nie¶wiadomo¶ci zbiorowej" (1934), "Symbole indywiduacji w marzeniach sennych" (1935), "Obrazy zbawienia w alchemii" (1936), "Wizje Zosimosa" (1937), "Psychologiczne aspekty archetypu Matki" (1938), "Odrodzenie" (1939), "Psychologiczne aspekty dogmatu Trójcy ¶w." (1940), "Symbole transformacji we mszy ¶w." (1941), "Ja¼ñ" (1948), "Synchroniczno¶æ" (1951).
W 1948 roku zainaugurowa³ swoj± dzia³alno¶æ Instytut Junga w Zurychu, którego Jung by³ czêstym go¶ciem, ale nie uwa¿a³ siê za "jungistê". Jung wspó³pracowa³ z wybitnym znawc± kultury chiñskiej Karlem Kerényim (wspólna praca Einführung in das Wesen der Mythologie ("Wprowadzenie do istoty mitologii", 1941), a tak¿e z laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki teoretycznej Wolfgangiem Paulim nad zasad± synchroniczno¶ci (akauzalno¶ci, zasady pozaprzyczynowo¶ci) - rezultatem tej wspó³pracy by³a koncepcja synchroniczno¶ci w psychologii.
W 1957 roku we wspó³pracy z Aniel± Jaffé Jung rozpoczyna pracê nad ksi±¿k± autobiograficzn± ("Wspomnienia, sny, my¶li").
¯ycie osobiste Junga zawiera wiele barwnych historii. Znane jest wielkie wzburzenie w okresie m³odzieñczym, kiedy napadniêty przez grupê wyrostków, poradzi³ sobie, chwytaj±c jednego z nich za rêce i odpêdzaj±c tak pozosta³ych. To jego jednak ukarano w szkole za ten wyczyn. Jung prowadzi³ proste ¿ycie, sam r±ba³ drzewo, lubi³ rze¼biæ i p³ywaæ ³ódk± po jeziorze.
Zakupiona w 1922 roku posiad³o¶æ w Bollingen, na której zbudowa³ dom ze s³ynn± "wie¿±", zawiera wiele tajemnic z osobistego ¿ycia Junga. Aby je jednak rozja¶niæ i szerzej omówiæ biografiê Junga jako psychologa, psychiatry, filozofa i antropologa, niezbêdne jest odrêbne studium. Przedstawione dalej lustracje wskazuj± na ¶lady jego osobistego rodowodu. Ukazuj± ludzi, którzy przyczynili siê do rozwoju jego my¶li - dzie³a, które inspiruje wielu wspó³czesnych do pog³êbienia studiów nad cz³owiekiem i kultur±.
Przez ca³e ¿ycie towarzyszy³a mu ¿ona Emma Rauschenbach (1882-1955). Z ma³¿eñstwa z Emm± urodzi³ im siê jeden syn (Franz) i cztery córki (Agathe, Gret, Marianne, Helene). Doczekali siê 19 wnucz±t.
Jung zmar³ po krótkiej chorobie w swoim domu w Küsnacht 6 czerwca 1961 roku.
- Artyku³ ukaza³ siê w kwartalniku "ALBO albo. Problemy psychologii i kultury".
Bibliografia:
- Franz von M.-L. (1975). C.G. Jung. His Myth in Our Time, Little, Brown and Company, Boston, Toronto.
- Grzesiuk L. (red.) (1994). Psychoterapia. Szko³y, zjawiska, techniki i specyficzne problemy, PWN, Warszawa.
- Hall C.S., G. Lindzey (1990). Teorie osobowo¶ci, PWN, Warszawa.
- Jacobi J. (1993). Psychologia C.G. Junga. Wprowadzenie do ca³o¶ci dzie³a, Wyd. Wodnika, Warszawa.
- Jaffé A., C.G. Jung (1979). Word and Image, Bollingen Series XCVII:2, Princeton University Press.
- Jung C.G. (1984). Man and His Symbols, Dell Publishing CO., INC, New York.
- Jung C.G. (1992). Podró¿ na Wschód, Pusty Ob³ok, Warszawa.
- Jung C.G. (1993). Wspomnienia, sny, my¶li. Spisane i podane do druku przez Anielê Jaffé, Wyd. Wrota - Wyd. KR, Warszawa.
- McLynn F. (2000). Carl Gustav Jung, Zysk i s-ka, Poznañ.
- Messing M. (1990). Von Buddha bis C.G. Jung. Religion als lebendige Erfahrung, Walter, Olten.
- Moreno A. (1973). Jung, bogowie i cz³owiek wspó³czesny, PAX, Warszawa.
- Pascal E. (1998). Psychologia Jungowska, Zysk i s-ka, Poznañ.
- Pospiszyl K. (1991). Zygmunt Freud. Cz³owiek i dzie³o, Ossolineum, Wroc³aw.
- Prokopiuk J. (1970). "Pos³owie" (do:) C.G Jung, Psychologia a religia. Wybór pism, Ksi±¿ka
i Wiedza, Warszawa, s. 383-431. - Prokopiuk J. (1995). "Przedmowa" (do:) C.G. Jung, Odpowied¼ Hiobowi, Ethos, Warszawa, s. 7-15.
- Rosiñska Z. (1982). Jung, Wiedza Powszechna, Warszawa.
- Samuels A. (1991). Jung and Post-Jungians, Routledge, New York, London.
- Samuels A., B. Shorter, F. Plaut (1994). Krytyczny s³ownik analizy Jungowskiej, Unus.
- Schiess M. (red.) (2000). Lieber C.G. Jung. Was ich Ihnen schon immer sagen wollte, Walter Verlag.
- Suchodolski B.(1970). "Wstêp" (do:) C.G Jung, Psychologia a religia. Wybór pism, Ksi±¿ka
i Wiedza, Warszawa, s. 7-53. - Stachowski R. (2000), Historia wspó³czesnej my¶li psychologicznej od Wundta do czasów najnowszych, Scholar, Warszawa.
- Wehr G. (1988). Jung. A Biography, Shambhala, Boston, Halifax, Shaftesbury.
Opublikowano: 2004-10-10